Áður veröld steypist
Bræðr munu berjask ok at bönum verðask,
munu systrungar sifjum spilla;
hart er í heimi, hórdómr mikill,
skeggöld, skalmöld, skildir ro klofnir,
vindöld, vargöld, áðr veröld steypisk;
mun engi maðr öðrum þyrma.
Svona hljóðar 45. vísa Völuspár. Erindið sýnir upphaf endalokanna – Ragnarök og dauða guða og heims. Engin furða að það hafi verið valið til að opna sýningu leikhóps flóttamanna. Ásgeir Sigurvaldason og Olena Kozhukharova stýrðu leiksýningunni en hún er einnig liður í tungumálanámi á vegum Rauða krossins á Íslandi. Sýningin var frumsýnd í Breiðholtsskóla 28. júní sl. en verður einnig sett upp í Hörpu á Menningarnótt í Reykjavík, 19. ágúst næstkomandi.
Heimurinn eins og við þekktum hann hrundi þann 24. febrúar 2022. Rússland sem kallaði Úkraínu bróðurþjóð hóf allsherjarinnrás og heldur enn áfram að sprengja úkraínskar borgir og drepa og pynta almenna borgara. Milljónir hafa gengið í gegnum gríðarlega erfiðleika og þurft að yfirgefa heimili sín og leita skjóls annars staðar. Sýningin veitir okkur innsýn í þennan erfiða veruleika.
Vinna úr áföllum og finna gleði á nýjum stað í gegnum tungumálanám
Þrátt fyrir að flestir þátttakendur hafi ekki verið hér á landi lengur en í eitt ár fer leikritið aðallega fram á íslensku, sem flestir leikarar hafa lært með því að undirbúa þessa sýningu. Fyrst eru fluttar persónulegar frásagnir, sem gerir bæði flytjanda og áhorfanda kleift að nálgast upplifunina í öruggu rými og veitir þeim tækifæri til að horfast í augu við þessi áföll, meta þau og vinna úr þeim. Frásagnirnar eru samofnar þáttum úr norrænni goðafræði og úkraínskum ljóðum og söngvum við undirleik meistarafiðluleikarans Katerynu Mysechko.
Við færumst hægt og rólega frá myrkum veruleika loftvarnarbyrgisins í Úkraínu yfir í íslenskt landslag. Ragnarök breytast í óð til vonarinnar, þar má einkum nefna ljóðið Vængi eftir bókmenntagoðsögn og andófskonu, úkraínska skáldið Linu Kostenko. Aðalhugmynd ljóðsins er frekar einföld: að maður geti allt þó að hann kannski fatti það ekki. Frá upphafi stríðsins hefur þetta ljóð orðið tákn vonar og eins konar hermannabæn um sigurinn. Sumir hafa jafnvel skrifað sínar eigin útgáfur af ljóðinu fræga, eins og Konstantin Skiba, sem er vel þekktur leikari í Úkraínu. Hann ákvað að endurskrifa þetta meistaraverk fyrir nýjan veruleika. Hann deildi uppfærðu útgáfunni á samfélagsmiðlum í febrúar 2022, og á TikTok varð myndbandið að veiru á aðeins einum degi. Nú segir ljóðið ekki frá manninum, heldur frá innrásarmönnum – svínum sem heimta Úkraínu.
Vonin breytist í sannkallaða gleði og áhorfendum er boðið í dans við úkraínska þjóðlagið Ти ж мене підманула. Sýningin nær hámarki með því að allir leikarar stíga aftur á svið og flytja Á Sprengisandi eftir Grím Thomsen.
Konstantin Skiba les sína útgáfu af „Vængjum.“
Leikhópurinn á sviðinu. Mynd eftir Victoriu Bakshina.
Leiklist sem hjálpaði tveimur menningarheimum að mætast
Leiklist er náttúrlega tjáningarrík og skapandi vettvangur miðlunar sem leggur áherslu á að koma hugsunum og hugmyndum á framfæri. Það virðist ljóst að hagnýtt og tjáskiptalegt eðli leiklistar er eðlileg viðbót við tungumálanám, en er sjaldan lykilþáttur tungumálanámi. Leiklist gegnir miklu stærra hlutverki í tungumálanámi en það gerir nú í kennslustofum um allan heim. Eins og Benjamin Franklin sagði einu sinni: „Segðu mér og ég mun gleyma, kenndu mér og ég mun muna, láttu mig taka þátt og ég mun læra.“ Með leiklist höfum við tækifæri til að veita nemendum raunverulegt samhengi fyrir námið og með því getum við einnig gert námsferlið skilvirkara. Með því að breyta innihaldi mismunandi frásagna hvað varðar staði, persónur og þemu getum við búið til fjölbreytt safn af málefnum sem nemendur geta haft samskipti við, allt í náttúrulegu og yfirgripsmiklu samhengi. Þetta gerir námsferlið þýðingarmeira fyrir nemendur og að lokum eftirminnilegra. Þegar nemendur rifja upp atburði tiltekinnar sögu eða tilfinningar sem hún vakti hjá þeim, virkar það sem áhrifarík kveikja á minni.
Sem íslenskukennari til fimm ára hef ég sjaldan séð leiklist notaða í tungumálanámi á Íslandi. En eins og þetta leikrit sýnir gæti það verið mögnuð aðferð, ekki aðeins til að skapa öruggt rými til að endurlifa og vinna úr reynslu sinni heldur einnig að veita rými til að skiptast á hugmyndum, en ekki síst að læra tungumálið. Þetta leikrit er ekki aðeins staður fyrir flóttafólkið til að opna dyr inn í upplifun sína heldur líka virk menningarskipti. Hvar annars staðar væri hægt að sjá atriði úr norrænni goðafræði, íslensk lög, þjóðsögur og ljóð samofna úkraínskum ljóðum og lögum flutt af vandvirkni og innlifun? Því ber að fagna. Hópurinn á hrós skilið fyrir þetta framtak og það ætti að hvetja hann áfram því úr þessu gætu sprottið ótrúlegir og óvæntir hlutir.
Victoria Bakshina, tungumálakennari og þýðandi.