Klara Sibilova frá Úkraínu skrifar um breytt viðhorf til tungumálsins.

Síðan Rússar réðust inn í Úkraínu og hertóku ákveðin svæði hefur afstaða úkraínska fólksins til alls rússnesks breyst. Margir neyddust til að yfirgefa venjulega lífið sitt og flytja á öruggan stað til lengri tíma, eins og hefur komið í ljós. Þeir fyrstu sem þurftu að flýja voru íbúar Donetsk og Luhansk héraða og Krímskagans. Vegna heimsvaldastefnu sinnar leitast Rússar eftir því að endurvekja rússneska heimsveldið. Rússar sköpuðu fyrst sameiginlegt menningarrými með menningarlegri útrás, sem hófst fyrir innrásina. Í mörg ár hefur Rússland eyðilagt sjálfsmynd Úkraínu og skapað minnimáttarkennd hjá Úkraínumönnum. Einnig gróðursettu Rússar eigið tungumál og menningu í Úkraínu. Notkun sameiginlegs menningarrýmis gerir það mögulegt að dreifa rússneskum áróðri ásamt rússneskum frásögnum  með virkum hætti á yfirráðasvæði Úkraínu, sem fjalla um eina þjóð, eitt tungumál og eina menningu. Því réttlæta Rússar innrásina í Úkraínu og dráp Úkraínumanna með því halda fram að þeir séu að vernda rússneskumælandi Úkraínumenn. Sem afleiðing af rússneskri menningarútþenslu búa margir sem eiga samskipti á rússnesku í Úkraínu. Nú drepa Rússar, pynta, ræna og drekkja rússneskumælandi Úkraínumenn, en samkvæmt Rússlandi eiga þeir að vera “ein þjóð”. Rússar kalla það "frelsi", en það er í raun frelsun frá lífinu. Vegna þess reyna sífellt fleiri Úkraínumenn að fjarlægja sig frá öllu rússnesku. Í dag, fyrir flesta í Úkraínu, er rússneska tungumálið litið á sem morðingi. Margir rússneskumælandi Úkraínumenn fóru að skipta yfir í úkraínska tungumálið og hafa í flestum tilfellum sömu ástæður fyrir því.

Oksana bjó með eiginmanni sínum og börnum í Donetsk. Foreldrar hennar eru Úkraínumenn, móðir hennar er frá vesturhluta Úkraínu en faðir hennar kemur frá frá Chernihiv Oblast. Foreldrar hennar urðu eftir á hernumda svæðinu. Þótt Oksana hafi alltaf talið sig úkraínska bjó hún á svæði þar rússneskumælandi íbúar voru í meirihluta og heima var hún vön að tala rússnesku. Maðurinn hennar rak fyrirtæki. Þau voru efnuð – lifðu góðu lífi. Hún skipti yfir í úkraínsku árið 2014, þegar hún neyddist til að yfirgefa hernumdu Donetsk. 

Hvað fannst þér um úkraínsku fyrir stríðið?

„Fyrir stríðið hafði ég gott viðhorf til úkraínsku,“ segir Oksana. „En ég talaði rússnesku í skólanum, með vinum, heima. Þegar börnin mín fæddust sendi ég þau í úkraínskumælandi leikskóla, svo í úkraínskan skóla árið 2004. Það voru margir rússneskir skólar í Donetsk, en fáir úkraínskir. Allt umhverfið talaði rússnesku, aðeins úkraínskir tungumálakennarar töluðu úkraínsku í daglegu lífi. Þegar ég sendi börnin mín í úkraínskan skóla fannst foreldrum og ættingjum mínum það vera eðlilegt, en vinir og kunningjar spurðu hvers vegna. "Af hverju pynti ég börnin, af hverju þurfa þau úkraínska tungumálið?" Ég sagði, bíddu, þau eru í Úkraínu, þegar þau verða eldri verða þau ríkisborgarar í Úkraínu, og þau munu kunna úkraínska tungumálið. Og þeir sögðu mér: "Jæja, þú talar ekki, er það?", og ég svaraði þeim: „Hvað þá? Ég veit og skil. Ég ólst upp í Sovétríkjunum og við fórum í rússneskan skóla þar sem við lærðum úkraínskt tungumál og bókmenntir.“ Ég vildi að börnin mín töluðu hreina úkraínsku, lærðu menningu o.s.frv. Vegna þess að við erum úkraínumenn taldi ég Donetsk vera Úkraínu.“

„Árið 2013 var Maidan, við fylgdumst með henni á netinu, því hún var ekki sýnd í sjónvarpinu. Því þá tóku hryðjuverkamenn Donetsk svæðisbundnu ríkisstjórnina og þann 07.04.2014 lýstu þeir yfir sjálfstæði, Donetsk var þá orðin DNR [Donetsk National Republic]. Eftir Maidan byrjaði mjög undarlegt fólk að birtast í Donetsk, sem ég hafði aldrei séð áður. Þetta fólk minnti á handrukkara eða dópista. Það var skelfilegt að ganga um göturnar. Það var skelfilegt að tala úkraínsku. Þess vegna vildi ég fara og bað manninn minn um að fara. Hann trúði því ekki að eitthvað gæti gerst árið 2014, en einn daginn skutu Rússar á strætóskýli þar sem kona og barn létust. Þennan dag fór sonur minn ekki á þetta strætóskýli, þar sem hann beið oft eftir strætó, og missti af æfingu. Og ég benti eiginmanni mínum á að þetta væri komið nóg.  Ég sagði honum að keyra með okkur burt af hernumda svæðinu og síðan gæti hann snúið aftur til að sinna viðskiptunum sínum ef hann vildi. Rússar boðuðu þjóðaratkvæðagreiðslu 11. maí. Þessi þjóðaratkvæðagreiðsla var ólögleg, það var vegna þess sem við fórum. Vegna þess að þeir skoðuðu okkur í raun og veru ekki við eftirlitsstöðvarnar, því öll athygli þeirra beindist að þjóðaratkvæðagreiðslunni. Við eftirlitsstöðvar gátu þeir tekið bílinn og eignir og ekki sleppt þeim. Það var mjög skelfilegt. Okkur var hleypt í gegn með börnunum. Þegar við sáum úkraínska herinn grét ég. Þetta var ánægjulegasta augnablikið fyrir mig. Ég var ekki svona ánægð með brúðkaupið mitt og daginn sem börnin mín fæddust, eins og ég var yfir þeirri staðreynd að ég væri farin frá hernumda svæðinu til heimalands míns Úkraínu. Ég vildi fara eins langt og hægt var frá Rússlandi og fór til vesturhluta Úkraínu,“ segir Oksana. 

Hvers vegna ákvaðstu að skipta yfir í úkraínsku?

„Þegar Maidan átti sér stað og Rússar hernumdu okkur, þýddi það að tala rússnesku að hafa hvorki stolt né reisn. Óvinurinn kom til þín, hann tók land þitt, hann drap fólkið þitt, hann neyddi þig til að yfirgefa heimili þitt, þó að mér líkaði ekki mjög vel við Donetsk, það var engin byggingarlist þar, en ég bjó þar samt. Óvinurinn neyddi mig til að yfirgefa allt, ég var þvingaður farandmaður í mínu eigin landi. Hvernig gæti ég talað rússnesku eftir það? Ég vil ekki tala rússnesku eftir þetta. Ég er með mín eigin mótmæli. Þetta eru mótmæli mín gegn því að Rússland kæmi og tæki landið mitt og myrti fólkið mitt. Mér fannst ég samt vera úkraínsk í 10. bekk. Ég horfði á myndina Hunger 33 (Leikstj. Oles Yanchuk, frá árinu 1991) í sjónvarpinu. Þessi mynd var sýnd í sjónvarpi. Ég horfði ekki á hana aftur. Þetta var áfall. Hvernig fólk borðaði alla hunda, mýs, dýr og meira að segja í þorpunum fóru menn að éta börnin sín... svo að að minnsta kosti einn fjölskyldumeðlimur myndi lifa af... Nú myndi ég ekki horfa á þessa mynd til enda. Frá þeim tíma byrjaði ég að hafa áhuga á sögu Úkraínu, fannst ég vera úkraínsk. Hvað annað ætti að gerast til að okkur líði eins og úkraínumönnum og að við skiljum að Rússland er óvinur okkar.“

Hvers vegna var úkraínska tungumálið svona óvinsælt í Donetsk?

„Ég held að úkraínska tungumálið hafi ekki verið vinsælt vegna þess að fólk er latt af eðlisfari. Mér sýnist að okkur hafi einhvern veginn verið skipt í austur og vestur. Það hefði ekki átt að gera það þannig. Til dæmis í Eystrasaltsríkinu Lettlandi, þar þurfti maður að læra tungumálið og standast próf til að fá ríkisborgararétt. Rússneskumælandi fólk átti ekkert val. Annað hvort flúði það eða lærði tungumálið og stóðst próf í lettnesku. Og það er allt. Ef þú stenst ekki lettneska prófið getur þú ekki fengið ríkisborgararétt og þá er það komið, bless. Og hér er spurningin: hvers vegna héldum við í Úkraínu rússnesku sem öðru tungumáli svona lengi? Það er vegna leti, sem og stjórnmálamanna okkar - fyrrverandi kommúnistar sem héldu áfram að gera allt sem gerðist á tímum Sovétríkjanna. Ég held að misheppnað fólk hafi verið sent á Donetsk svæðið af Sovétríkjunum, því þar var óþróað land. Ýmsir frá Sovétríkjunum voru búsettir þar, svo að samskipti voru höfð á rússnesku. Rússneska var alþjóðlegt tungumál í Sovétríkjunum, en úkraínska tungumálið var bannað, úkraínska greindsían var drepin, þess vegna eigum við ekki mörg úkraínsk gáfumenni eftir.“

Hvað þýðingu hefur úkraínska tungumálið fyrir þig núna? 

„Ég trúi því að úkraínska sé móðurmálið mitt, því ég er úkraínsk. Það er ekki svo gott að áttaði mig á því aðeins vegna hernáms Rússlands á Donetsk svæðinu.“

Hvað dettur þér í hug þegar þú heyrir rússneskan áróður um að þeir séu að vernda rússneskumælandi Úkraínumenn, að rússneska tungumálið hafi verið bannað í Úkraínu og að Úkraínumenn séu að eyðileggja allt rússneskt?

„Ó Guð. Jæja, ég er sjálf frá Donetsk og bjó þar allt mitt líf, ég er fædd 1972. Ef það væri ekki fyrir svona sorglegar aðstæður myndi ég bara hlæja. Ég er dæmi um konu sem bjó þar frá 1972 til 2014. Við ættum að vernda úkraínska tungumálið í Donetsk. Í borg með meira en milljón íbúa voru fáir úkraínskir ​​skólar í allri borginni. Það voru aðeins fleiri úkraínskir ​​leikskólar. Við ættum að vernda og kynna úkraínska tungumálið í Donetsk. Ég er ekki á móti því að hafa úkraínsku og ensku í Úkraínu. En ég er á móti rússnesku, við verðum að hverfa frá rússnesku. Ég man að jafnvel fyrir stríðið þegar ég fór á enskunámskeið skrifaði ég ritgerð, og þar skrifaði ég af einhverjum ástæðum að ég myndi vilja aðra nágranna, ekki Rússa. Þetta var svo hættulegur nágranni að það væri allt er í lagi núna, en á hverri stundu gæti eitthvað gerst. Ég fann alltaf fyrir einhverri spennu um að Rússland væri ekki góður nágranni.

Fyrir hverjum eru þeir að vernda okkur? Allir töluðu rússnesku. Þetta er bara bull. Áróður er áróður. En það eru samt til staðreyndir. Til dæmis getur þú gúgglað hversu margar menntastofnanir á úkraínsku máli voru í Donetsk. Til dæmis, þegar ég lærði í háskólanum, spurði kennarinn okkur á hvaða tungumáli við vildum að hann myndi kenna. Það var þegar Úkraína var sjálfstæð, í Sovétríkjunum var kennsla á rússnesku.

Það var enginn áberandi arkitektúr í Donetsk. Frá efnislegu sjónarmiði bjó fólk í Donetsk mjög vel. Sérhver fjölskylda átti bíl og málm-plast rúður. Ef það var ekki þannig, þá var það dæmi um fjölskyldu fíkniefnaneytenda eða almennrar vanstarfsemi. Fjárhagslega leið fólki í Donetsk vel með sjálft sig, það lifði eins og það vildi. Þau fóru í frí innanlands og erlendis. Þegar ég kom til Chernivtsi sá ég úr bílum og gluggum að fólk var miklu fátækara. Donetsk var velmegandi svæði. Og Rússar komu, "frelsararnir" okkar og eyðilögðu allt. Pabbi minn er enn þarna núna“

Image

Donetsk er borg rósanna

Viltu fara aftur til Donetsk?

„Nei. Ég var aldrei föðurlandsvinur Donetsk, þar var sovéskur arkitektúr, það hentaði ekki fagurfræðilegum óskum mínum. En þar voru margar rósir, borg rósanna. Mér líkaði til dæmis meira við arkitektúr Chernivtsi, þangað sem ég flutti árið 2014, sérstaklega háskólann. Miðbærinn er eins og að búa á safni og hjartað gleðst yfir því að sjá slíka fegurð í kring. Ég og pabbi ferðuðumst til Eystrasaltsríkjanna einhvern tímann árið 1987. Það var allt annað, mér líkaði mjög vel við arkitektúrinn. Faðir minn vann líka í Pétursborg í Sovétríkjunum, ég heimsótti hann þar. Þegar Úkraína varð sjálfstæð var ég ekki í Rússlandi. Við fórum oft til Krímskagans með börnum okkar. Þegar við hjónin fengum erlend vegabréf í Donetsk ferðuðumst við erlendis til Tékklands, Póllands og Tyrklands, mig langaði að sjá staði sem við höfðum ekki séð ennþá.“

Image

EM 2012, Donetsk, Úkraína

Þú sagðir að fólk byggi mjög vel í Donetsk. Og þetta er satt, meira að segja stjörnurnar Rihanna og Beyoncé komu þangað, þegar það var EM 2012. Hvers vegna voru þá einhverjir sem voru óánægðir með Úkraínu? 

„Það er spurning. Ég hef ekkert svar. Kannski er ekki næg greind, kannski lífsreynsla. Ég held að fólk hafi ekki saknað Rússlands, heldur Sovétríkjanna. Ég veit ekki. Ég var ánægð með að við værum úkraínsk, að við ættum okkar eigið ríki, að við yrðum að byggja okkar eigið ríki, hefðum áhuga á sögu okkar, stefndum í átt að aðild í Evrópusambandinu, fórum að ferðast og sjá hvernig fólk býr. Mér líkaði það, ég hélt að við værum að fara í rétta átt. Áróður er áróður en nú er aðgangur að upplýsingum mögulegur. Ef maður saknar enn Sovétríkjanna er hægt að finna upplýsingar á netinu og lesa sér til um hvað Sovétríkin voru í raun og veru. Ef maður vill ekki læra allt þetta, þá er það leti og aðgerðaleysi,“ segir Oksana að lokum. 

Saga Oksönu er dæmigerð saga fyrir milljónir Úkraínumanna sem fundu fyrir öllu hatri Rússa árið 2014 og neyddust til að yfirgefa heimili sín, misstu ættingja sína og neyddust til að hefja lífið upp á nýtt. Fyrir aðra Úkraínumenn komu Rússar til að eyðileggja líf árið 2022 og halda áfram að gera það.